Sastra Daerah : Asal Usul Bumi Silampari

Cerita Rakyat dari Rejang Lembak

Genre : mite (mithe) atau cerita dewa-dewi

Silampari

Uji cerito sang mulut ka mulut, ale bilek yam ulak lebar tegakla hikok kerajaan wang mepina suhang raje saktia dak ngatan (tegalau saktia), bename raja Biku. Soma raje beneme beteri selendang kuning, menurut royata juge,gi masi katoronan dewa-dewa. Beteri selendang kuning ye tu adela penyani atawa adik dewa mantra guru sakti Tujuh ye diam guk pucak Bokit Alas Rimbo Tenang.

Raja Biku ngan Beteri Selendang Kuning la sepuluh tahun idup beumah tangge. Lamun hikok cul ye bole anak.raja Biku laju ngadap ndak ngadu pitek ngan dewa mantra guru Sakti Tujuh. Pite ana dikabulkan ngan harat:

1 Beteri Selendang Kuning mesti di langger juge ditita minom ayo ndaman kembang tanjung bekelopak nam lai pengenjuk dewa ole ye ngambik sang kayangan.

2 kale waktu kendian ahai nilek bakal lahir nam ikok anak, same ngan jumla kelopak kembang tanjung. Lamun gex tu, pade betas waktu la ditetap, ye lelea mesti ngulang belik asal ka kayangan.

Bedu nerime peto-peto sang dulur ipoa (Dewa mantra Guru Sakti Tujuh).

Raja Biku gecang-gecang belek ke ulak lebar. Edu tu segale syarat serte petua ye terime segere di kerjo. Dak lame bedu tu homa raje boting, laju laher anak abang mebe. Beno nyate anak lanang, laju dinjuk name Sebudur. Bedu di tu batorot-torot laher pule anak-anak Raja Biku, hapai hapai bejumlah lime ikok anak segelea betine (dehe) hikok-hikok di njuk name

Dayang Torek, Dayang Jeruju, Dayang jeriji,Dayang Ayu,ngan Dayang Ireng Manis.

Sebudur, adela anak lanang semate wayang Raja Biku. Sangdi Dewa Mantra Guru Sakti Tujuh,Sebudur dinjuk sepetegak pakaian,adela:

- Beju Ayat Kacingan Laci, Beju Triku Pandak Tangan, tula beju sekti Pandai Terbang

- Sabuk pinggan panjang sembilan hesto, kasaktian kecang idak ka putus, kendo idak ka telapak

- Celano tanggung pakaian ulubalang, kesektian melebihi jajal betikam. Celano tu tiap cekak-cekui bisi sejimat, ngan dibelut cap-cap andarung mas.

Hinggoa bile telekat pakaian ikak Sebudur nyedi sakti dak tekalah. Lamun ugek tu,dax nyedi awak ye tinggi ati atawa asek aguk. Sebudur nuan ati pamura, ragap juge suke nulung. Ade due sifat ane tejedi dalam jiwa Sebudur, Sebudur cul ade kendak nyedi raje, due Sebudur cul ade kendak idup beuma tangge atawa besoma.

Waktu terus begitai, dak teraso anak-anak deghea, Dayang Torek, Dayang Jeruju, Dayang Jeriji, Dayang Ayu, ngan Dayang Ireng Manis la nyedi deghea alap-alap. Alapa serte lemuai anggon budi base deghe-deghe Raja Biku tedengo idaran negri, bukan lagi hinggo tu, sampai pule ka negri luar.

Lamun sampai waktu tu, lima ade bujang wang beni nimbul nak merasan atawa nyedi bekal somaha.

Pade kale, Raja Biku bekendak ndak pegi ka negri cine bereme kuat ah sang di negri pagarruyung bekal segele orusan degang. Ulas ah la ade pirasat, Raja Biku manggil nita kupul anak-anak a, somaha, juge segele pemuka kerajaan, antarea Raden Deger (tua-tua negri), juge ulubalang-ulubalang negeri (Mualim Beringun, Mualim Cumut, ngan Mualim Macan Ulung).

Raja Biku ngenjuk pesan atak ye nak laju tu, adela:

1      Hirek andai ah dalam waktu la ditetep (selamai patlas hai), ku lum belek,

Retia ku la cul ade gi, silam ole totak janjian pitean dewa.

2. pade somaha unjuk tita, aku titip amanat urusan kerajaan ade dalam kuaso ye

3. Pade Sebudur, anak lanangku, kutinggal amanat supaya njego rentul tine ngan adik-adik nga mile tenyato (ilek andai ah) dewa mengambik penyedinga sebelum sepat belek ka ulak lebar, nga la bekal nyedi gitai ku nyedi wali adik-adik nga mane kale menika nilek. Du tu tulung nga tutu twang tue bename Depati Jati yam Tana Pagaruyung, ule ye adela rentue akat nga.

Cak bedu nyanpai berepe pesan, segecang a Raja Biku laju sang Ulak Lebar nuju ka negri cine, teryate beno, pirasat di asek Raja Biku nyedi te bukti. Lom tengah pejelanan, guk laut libo Raja Biku ndenga seahe tu. Kaki ah da ngatan agi lema dak depat tegak, mapung lom pucuk ayo laut. Lame kelamaan teko lebu, silam lah Raja Biku ditempur ombak laut.

Yam kerajaan ulak lebar, pade ahai ka patlas, soma raje (pemaisuri),anak-anak Raja Biku teka seluruh pemuka kerajaan nunggu Raje Biku belik, same ade asek was-was sapai tenga malam,ade kire sapai parak siang, waktu bejelan terus dak detang bee. Raja Biku wang ditunggu dax juge nimbul. Isuk ahai a, soma raje (beteri Selendang Kuning) ngadeka rambukan berunding besame anak-anak a, jugo pemuka kerajaan. Asila, Sebudur bekendak nia supayo awak awak ye dewek. nutut, nyusul rentue a. soma Raje (pemaisuri) ngan pamuka kerajaan dak hanggup nega kendak anak a.

Jedi lajula Sebudur nusul, menutut rentue a (bak a) ka negri cine. Ca hapai ye delam negeri cina, name tejedi? Bak a cul temu. Gecang-gecang Sebudur belik. Yani tengah pejelenan idar belek, guk tengah lau cina. Sebudur ndengo suehe gaib bak a “Sebudur anakku, jenji aku la hapai. Guk kak lah tapan diam bak nga halamea.tegejir Sebudur,gecang tingat pesan bak ah supaya nutut tapan dian Depati Jati, bak a kata, lam negeri Pagaruyung. Gecang-gecang Sebudur laju kehitu.

Sementare lom negeri ulak lebar, detang utusan sang di pengeran palembang Raden Bitang ngen Raden Panu Jarang. Ngunde peliman tepak gemalo Cina benyak iasan kemeriliu itan parmate, peliman tu roda a mas. Meksud ketujuan detang otosan tu ndak merasan Beteri Dayang Torek.

Ndengo rambak wang tu, Beteri Selendang Kuning nita Raden Deger kacaha ulubalang Mualim Baringgan ngen Mualim Macan Cumut Supayo nulak care alus kendak rasan tu. Maksud ape nulak tu ole sebab tu Sebudur dang laju nutut nutul bak a. ndengo rasan di tulak, due otusan Pangeran Palembang asek malu, di culikla Beteri Dayang Torek pade wektu dang busik-busik delam taman bereme adik-adik a, laju diunde ke palembang.

Kejedian tu ale Sebudur dang nutut Depati Jati ka negeri Pagaruyung. Tanyalelah Depati Jati la cu lade. Ngikut cerito wang, Depati jati la laju idar ka negeri Melayu . ye la sempat diam guk uma Datuk Saribijaya, yam guk Tetiang Delam Suralangun. Ale di tutul guk dalam tanah Melayu. Depati Jati la cul gi diam guk tu. Ngikut cerito wang agi, Depati Jati masuk ka delam daerah padalaman. Juge ye ade maxsud ndak nutut negeri Ulak Lebar. Ndengo cerito tu gecang-gecang Sebudur yusul Depati Jati. Delam maso ye bejelan tu dax temu ngan wang hikok be.

Sekali wektu,ale Sebudur hapai guk daerah. Dian Rapak (mekak), ye betemu ngen wang tue. Di tarak a wang tue tu hapai tige kali lamun cul bejewab kesal ati Sebudur, di tarak hali gi hinde ceco maki. Ndengo peje Sebudur, angatla ati wang tue tu hingga ditatang lah Sebudur gune ngadu kesektian. Bejedianla haling uji kesaktian. Tenyate Sebudur tepakso ngaku lebi jaguk musua. Gecang-gecang Sebudur ngajak bedula belege tu, ye cerito njuk adu hape awak ye serta katujuan perjalanan a. wang tue tu tehenyom padek,juge ye nyerito name katojua ye bekate aso pendek “akula Depati Jati tu”. Ndengo rambak tu, Sebudur lasung hojud njuk tande hormat ngan mitek maaf segele kesalahan a. Sebudur ngan Depati Jati bedu tu gecang-gecang laju ka Ulak Lebar.

Ale detanga Sebudur guk Ulak Lebar,alangkah tekejir angat ati a,ndengo base adik a di colik delegai otusan pangeran Palembang. Degha bele ye ngelegak asek api. Ngan prati pakaian kehis Ci Kelam Nyato pengenjuk Depati Jati. Sebudur laju ka Palembang cak hapai yam guk palembang di temui adik a la nuan anak abang (bekupik), pai omor due bulan ole tu secare diam-diam Sebudur ngunde adik a serete anak abanga kelegho istana. Laju belek ke Ulak Lebar. Lagi betenga perjelanan Sebudur mikir base anak Dayang Torek ikak cul padek (jat) bekal dijedi bebet katoronan negeri Ulak Lebar. Nimbul niata ndak njuk benase anak abang lum bedosa tu. Ngune akal betekelit ndak nyesekan Dayang Torek ngan anak a ke bela ulu negeri Ulak Lebar. Guk pengger ayo sungai epit kaki bokit Tekum. Guk tepi sungai tu anak abang cul dosa tu ditepak Sebudur cicek-cicek nepak nyamok guk mekanna bela kidau, nggune alat taji di kapit tahe jehai tanganna.

Sendiana Dayang Torek tau juge basa anak a disaje nia dibono ole Sebundur. Maranya Dayang Torek,lamun dak beni ngelawan. Baleghaila ye ngunde anak abang nuju Bukit Rimbo Terang. Ane ye hanggup melupat melekat sungai Tekum. Samatare tu Sebudur, ugek nyesal pade awak a. ye tecogok dak keruan penane. Ye pai ingat kekire bedu nyingok adik a. dayang Torek laju belik asala.

Dayang Torek la baleghai jeu, edu tu sak kendiana silamla guru sakti Tujuh “Dayang Torek la belik ka asal a, ye ati di tutut agi. Nak tau tandea jingokla ayu sungai tu la buba nyedi abang oleh kerena titik deha anak abang tu umban kadelam ayo tu, ayo sungai tu bekal jedi abang salamea (sungai tu kendian tu beneme sungai abang).

Ole sebab asek nyesal la telalu tu, Sebudur dak langsung belik ka Ulak Lebar, lamun ye laju tandang bajelan kudai nutut lemu kacaka ka negeri Pagaruyung ngan Bengkulu. Uji di tunjuk ajo Raja anak Dalam mare Bengkulu, Sebudur laju ka Palembang unjuk adu name kajedian la tejedi pade anak Dayang Torek.

Unjuk ati bejilo rasan padek Pangeran Palembang maklum name depito Sebudur,seki delam ati ye tu ade bang dak lemak ole lan dilaku Sebudur. Sebudur kendia bedu tu nyedi kuat Pangeran Palembang . pangeran Palembang juge bejenji, kale wektu kendian ahai esuk bekal ngirim otusan ka Ulak Lebar meksud a ndak mulung pamareta yang di negeri Ulak Lebar.

Dak te asek, la bedu hilam bulan Sebudur laju ninggalkan Ulak Lebar. Beteri selendang Kuning beserta wang pat adik Dayang Torek timbul asek dak padek ati dak bededa nunggu kadatangan Sebudur ngan Dayang Torek belik. Ye lelea dikit dak tau, kalu Dayang Torek la silam. Guna ngobat ati ngan nenang asek ati wang gelomat selonjo dak keruan, Beteri Dayang Jeruju ngadu usul pade induk a supaye diade bepelan merami mupe iburan kesenian,tari-tarian ngan bamacam iburan lelaina. Samodel biaso diade upacara keje rami kerajaan. Tige wang adik a juge setuju, gek tu pile Beteri Selendang Kuning sak kendiana unjuk Kabul pite an anak-anak a, dinjuk aduk berepe banyak tamu di tetanggo negeri.

Ade hikok tahe menda wang detang adela Bujang Belagak, anak Raja Rejang Lebong. Dayang Jeruju ngan anak Raja Rejang lebong haling tekena ati atawa jat ati. Hayang mak a Beteri Selendang Kuning lum suke obungan ye bedue, kerena Sebudur lum belik. Bujang deghe wang la same jatu ati tu dak pacak ditega agi. Dak peduli name nasehat Beteri Selendang Kuning, secara semonyen-semonyen wang bedue tu laju ninggalkan Ulak Lebar ngancam Rejang Lebong.

Sedi nia ati Beteri Selendang Koning ngadepi kenyatean ugek tu. Betamba sedi agi ati ye, mane kale Sebudur belik,ndengo cerito Sebudur masalah kejedian diderita anak Dayang Torek. Asing di tu juge perasek Sebudur, ati ye nyedi ridat gelomat sebab mekak Dayang Jeruju la juge jedi masalah, demi asek nuan tanggung jawab pade umanat sang di bak ye, Sebudur kendian di tu laju ka Rejang Lebong gune nyelesai urusan adik a Dayang Jeruju.

Cah hapai guk hijat dosen beneme Bungin Lebar, Sebudur besalik ugek wang jat ulas, bepakaian rubat-rabit hinde ngunde botelan pakaian. Cul ubaha ye ugek wang pengemis. Sebudur kendian di tu berambak njuk kadu mexsud ye ndak nemun Raje Rejang Lebong. Wang seade guk tu tetawe ngimak ngan meleje Sebudur, lebi di tu ade pule meluda ha.

Sebudur tetap tenang agi sabar pule nerime segele tingka laku wang tu. Sebudur tak kendian a njuk nyingok hikok pusikan aneh. Ye ngambil lidi nio ijau segele a ade toju lambo, du tu di tacap ka tana,trus ye ngeliling puter toju keliling. Dem tu, Sebudur nita wang benyak ade guk tu nyabut a. namba jedi la tawa ngekek, hinde ngate Sebudur la gilo. Hinde perase tengan Sebudur bekate agi “cacak la sape be hanggap nyabut lidi tu retia tu sekti”.

Asek dak padek la ati wang benya sade-ade guk tu,ndengo sumbaran Sebudur tu. Lamun dak hikok be wang pacak atawa hanggup nyabut lidi-lidi tu,seki la nggune kesaktian a la nyedi adapt mandesie, sekila awak ye la kala,lamun kawa ngala gi masi juge wang benyak tu ngimak Sebudur nggune kate-kate nyakit ati. Delam wang benyak ade guk tu, ade hikok nunjuk ati agam juge senao nyingok Sebudur, namea Bujang Kasihan.

Bujang Kasihan bulang kali njuk ingat sade wang guk tu sepayo sopan ngan Sebudur, tapi wang benyak tu dak ngamin a. Bujang Kasihan du tu nita Sebudur gecang-gecang nyambut lidi tu, bedu tu ye ndak ngatat Sebudur ngadap Raje Rejang Lebong. Bekuatla wang due tu kendian a. mane kale Sebudur nyabut lidi-lidi tu ditacap nga tana tu mudahya, kejedian ane la tejedi. Dak mikir ape bee bekal tejedi nyingok mase ayo macam tu dehas a. seade guk tu busik-busik ngan ayo tu ane. Sebudur gecang-gecang laju ngajak Bujang Kasihan sang guk tu, hapaila ye guk hijat pondok tue delam dosen Semelako.

Wang diam delam pondok tu suhang jande tue be ati padek nia. Sebudur ngan Bujang Kasihan di terime a ngan bude bese padek, wang due tu temalam guk tu. Isuk ahai a. asak ka laju Sebudur nita wang tue tu mbeno rakit ole sebab bekal tejedi ayo nyerap agong. Gecang-gecang wang tue tu ditulang Sebudur ngan Bujang Kasihan mbeno rakit.

Seretak bereme ngan la bedu meno rakit tedengola gemeruntum sang du dosun Bungin Lebar anyut teunde aruss ayo nyerap.

Wang tue, Sebudur,ngan Bujang Kasihan gecang-gecang lupat rakit. Detang-detang guk tenga wang benyak dang timbul terenop,Sebudur tejingan ngan Beteri Dayang Jeruju ngawai-ngawai mitek tulung. Tekejir Sebudur,gecang-gecang ndak tejun nolong adik a. lamun pai be ye bekal melalui niat a,detang-detang tedengo suehe gaib Dewa Mantra Guru Sakti Tujuh nega ye. “Yeati nga tulang ye. Dayang Jeruju la notok pade jenjia. Nilek njingok la guk tenga asal”. Berereme ngan bedu a Dewa Mantra Guru Sakti Tujuh bekate. Silamla Dayang Jeruju di teguk ayo nyerap ledutu guk tenga denau tu nimbul tumbu habetang kayu Katapang Koneng.

Hain pedi la asek ati Sebudur. Ye kendian ditu gecang-gecang ngajak Bujang Kasihan belik ka Ulak Lebar. Cah hapai guk adik-adik a. segele wang tu la silam. Ngadapi kenyatean tu Sebudur putus ase. Berenggotla ye bepitek ngan Dewa Mantra Guru Sakti Tujuh “ya wak nda Dewa hirek andaia lelea la nga tita belik,mitekla hang ugek kak”. Bujang Kasihan tecegir menam nyingok ulas kadaan Sebudur. Tau-tau tedengo suahe gemeruntum diring suahe meringik sam delam bomi. Ledu tu suahe gaib “Sebudur, ku ndengo teto nga, ai anak pesalikan kembang tanjung,induk nga ngan tige-tige adik ngan la lebi mbai belik. Jingok lah guk depan mengkan nga, bukit tu adela tande segelea la belik asal,mekak,pejamla mate nga”!. Mane kale Sebudur mejam mate, metu la ilang,laju silamla ye, wang gi ade anye setakai kembang tanjung. Lamun, mane kale Bujang Kasihan ndak ngambil a, setakai kembang tanjung tu juge dak tenyane juge la silam pule (unye royata, yam guk mane Beteri Selendang kuning,Dayang Ayu ngan Dayang Ireng Manis Silam, bokit tu di njuk jolok bokit Dayang Ayu.

Nyingok kejadian ajaib tu Bujang Kasihan tecagak kaku (tecagak mate tebelo awak a kaku dax keruan penane). Ye cua hanggup beteto “lelea la silam, silam gugek peri”. Hingga daera kak dijolok Silampari.

Bujang Kasihan Juge gecang-gecang laju sang guk tu,ye juge laju dak tau kamane angok a.

=========

Note :

Menurut admin ini cerita versi asli Silampari. Alur ceritanya sangat bagus dan layak untuk diterjemahkan dengan menggunakan nama tokoh tokoh aslinya.

Sumber :

http://betaraubd.wordpress.com/2012/11/23/cerita-rakyat-yang-dianalisis-dan-terjemahannya/