Rajo Kayo (The Rich King) © 2005 Ohio University. All rights reserved.

LEBONG TEXTS

© 2005 Ohio University. All rights reserved.

(regularized spelling 11-20-04 in Kepahiang)

Rajo Kayo (The Rich King)

This legend was told to me by Pak Lukman Hakim of Em“ong Panj“ang, who as a child had heard it from his grandmother. Future research may determine the story to be an original product of Rejang-Lebong culture. It has been translated into the Musi dialect by Dr. Zainubi Arbi under the title Teleu Basoak (Three Lost Children and How They Found Their Way Home).
Here is the original Lebong story.



1

Adé cerito rajo kayo. Si tiak ne o kelbiak ne kayo ne. Anok ne o adé telau. Anok ne o telau o kelbiak ne manjo ne. Waktau si bi lai gén kelok anok ne o, tiak ne temukua. Sapei lai bi kemelbiak nien manjo ne o.
Tiak ne o matei. Matei, tingea inok ne igai. Waktau tingea inok ne o, an bi ke'an idup, matei kulo inok ne o.
Matei, sudo o si yo kelbiak nien kayo ne. Hok dau. Si o selalu manjo. An bi ke'an si o manjo. Gén adé nak dasei ne o. Misal ne o umai ne o, libea bi libea umai ne o. Kerno si o manjo cigai caci, si jemuoa umai. Sudo jemuoa umai bi abis kulo tukua umai. Si jemuoa kulo areak umeak ne di luyen ne o. Umeak ne o dau. Udo o bi abis akea ne. Umeak ne déwék latok ne jemuoa si o.
Telau basuak selawei kute. Sudo o asuak ne di titik yo tun penyebit. Si yo genyei tema'ok pekué kakok ne o. Kakok ne o coa lok do'o temurut. Ijai o si o bi an idup telau basuak o. Si yo bi cigai hok. Kerno tiak ne o matei, si o melarat alau moi beak imo. Waktau melarat moi beak imo, gén nemin ne beak imo pitat, palau, lingis di adé ngen si igai. Terus ba si alau moi beak imo.
Sapei nak beak imo o, nadeak asuak ne, "Jibeak uak ige ite nak beak imo yo ne, bé adé benatang buas. Ite cukup menea ponok nak piyo baé," nadeak ne. Udo o si menea ponok nak beak imo o. Si mok dawen puea. Bi ke'ing kulo dawen puea o. Bi an si diem beak imo, nadeak asuak ne o kulo, "Cenubo makei dawen lalang kulo. Dawen lalang o biaso ne padék," nadeak ne, kan? "Kerno waktau ite kayo belo, anok bueak bak o garang menea ke'ung sapai te," nadeak ne awei o a. Jijai o waktau si o sudo menea, bi jijai ponok ne o si bi an temalem nak di o.









































2

Adé rajo kunei do'o, kunei luea negrai luyen moi meburau moi beak imo o. Waktau rajo o meburau kenleak ne adé ponok nak beak imo o. Do kulo teni'uk ne adé sa'ei tun ngota. Waktau si ngota o rajo o mimang gén nota ne o.
Nadeak di tuai su'ang o si telau basuak, nadeak ne, "Gén kelok nu, asuak?" nadeak kakok ne ngen si telau o, kan? Telbiak baik babu rajo. Gén jijai tukang kesok ne, jijai tukang tepap ne, kakok madeak kelok dute." Nadeak kakok ne o, "Kelok ku lok jijay

babu rajo. Jano jijai tukang kesok ne ijai tukang tepap ne, maro!" nadeak ne. Asal uku emuk mei méwa, emuk monok, emuk jano baé adé kelok," nadeak di kakok ne o di tuai su'ang.
Sudo o nadeak di nomor duai o, nadeak ne, "Uku temurut kelok kakok kulo," nadeak ne. "Amen kakok kemucang pingan, misal ne, uku semupau umeak. Amen kakok semupau umeak," nadeak ne o, "uku kemucang pingan. "Pokok ne gén kerjo kakok uku temulung do'o. Temulung temurut gén kelok kakok," nadeak di nomor duai o. Jijai o kakok ne di tuai su'ang o temanye ngen asuak ne di titik o di piset. "Gén kelok nu, Suak?" nadeak ne, kan?
Asuak ne yo jemawap. Nadeak ne, "Uku lok jijai ngenyan rajo," nadeak ne. Sudo o nadeak di duai basuak o, "Ku'ang ajea ko a! Awok kidék!" nadeak ne, kan? "Titik lok jijai rajo!" nadeak ne. Padahal asuak ne di paling titik su'ang di paling ba'es ne di paling pacok.
Sudo o waktau rajo dong meburau adé rajo dipoa laut o nano temi'uk cerito o, lajau cigai si meburau. Si o, senlidik ne jano ka tun diyo tun nien jano ka kaben yo semat. Sudo o si melei tano nak sekitar umeak o supayo si coa lémew teko ke'ung yo ne. Waktau o rajo o bélék moi dipoa laut penan ne o igai.
Udo o teko kaben yo keduai. Si emin tentera ne. Emin tetera ne ne o, si lajau ba temgur kaben o. Tun telau basuak o senergap ne tok. Sudo si semergap si emin tun telau o. Waktau emin tun telau o si emin ne o ca'o hormat, kan? Temanyé ngen baik ngen tun telau o.
Sudo o sapei nak penan rajo o, si o nikeak. Senamut ngen tiak, rajo o kulo, ngen baik kulo, kan? "Bahwa tobo'o diem nak beak imo," nadeak ne, "senamut ngen baik o lajau ba nikeak." Nikeak seca'o do'o ba, pengelei ca'o te Jang yo, kejai. Musik misal ne awei o ba ca'o ne mikeak rami.
Ijai o waktau si lok nikeak si madeak. Nadeak di tuai o, "Wei! Lajau asuak te nien nikeak ngen rajo yo," nadeak ne.
"Ite temutua gén?" nadeak asuak ne nomor duai o. "Gén kelok kakok belo? Kakok lok jijai tukang kucang pingan awei o," nadeak ne, kan. Rajo yo nano sewaktau si cerito, duai basuak ne, rajo, kan, bi temi'uk waktau nak ponok o. Do kulo si yo lok si nikeak ngen di titik. Kulo si ba'es. Di duai o nano neluak ne ba tukang kesok. Areak emuk mei nelei ne, daging monok, gén kelok ne o nelei ne.

3

Sudo o an bi ke'an si sudo nikeak. Kakok ne duai o agok jengik kemliak asuak ne o. Rajo yo dong alau moi do'o dipoa laut luyen, si o, asuak ne o, melahér. Lahér adé anok ne semanei, adé anok semanei yo. Kerno si jengik kemliak asuak ne o, si o jijai babu ne. Terus si melatok mukus anok ne o. Nukus si mepék nak lem petai melatok ne monot.
Monot, jijai o bi uak monot, kan? Senamut ngen tun tuai dong munen. Tun tuai o kebetulan kulo coa adé anok. Senamut ne é, senamut o jijai o tun tuai o kemliak. "Jano gén do'o?" nadeak ne. "Petai sakut nak pong di o. Jano si ka areak keracok,?" nadeak ne kan. Sudo o nadeak si o, duai gaék o, nadeak ne "Mai kemok! Mungkin ne adé keracok tun monot. Teak umeak tun monot.
Sudo o si emin, emin keracok o. Sapei nak kebun nak penan ne diem o si mukok. Mukok, kenleak adé titik nak lem o dong tawai, semanei. Udo o semanei o genlar ne, genlar ne kan Ujang. Kerno si coa adé anok sayang genlar ne o Ujang. Sudo o bi lai titik o si melati. Misal ne kan ca'o ne demidik tun ba ca'o tun luyen demidik anok ne nien. Si o coa adé anok.
Jijai o ite bélék moi cerito madeak penan kakok ne duai basuak o muang titik o nano. Do'o, an bi ke'an ne titik o lahér. Waktau si lahér belo nelatok ne monot, kan? Nelatok ne gemitei ngen anok kuyuk anok o nonot. Nonot jijai o, waktau rajo o bélék, selawei duai nano, kakok ne o, madeak ngen rajo, "Oi, rajo!" nadeak ne. "Asuak ku lahér ne kuyuk!" nadeak ne awei o a.
Udo o rajo tekejut. "Masok!" nadeak ne. "Mustahél baé manusio o banok kuyuk!" nadeak ne. "Do'o coa te nam madeak!" nadeak rajo ne.
"Coa kémé do'o temingea asuak. Jano coa kerno teak ba nak lem Tuhan." nadeak ne, "Asuak te yo lahér kuyuk," nadeak ne, kan?
Rajo yo jengik. Panes cuman coa si nam madeak panes kerno anok ne nien, sako ne o.
O ba o si mebai'baik nidup kuyuk, nidup ne kuyuk. Do'o ba ra'yat dau o cemaci padeak, "Rajo o anok ne kuyuk," nadeak ne, kan? Coa ba rajo o gelé. Coa rajo o gelé.
Sudo o an bi ke'an ne. Jijai waktau ngenyan ne o gidong kidék, anyuk ne o rajo alau igai. Alau igai nelatok ne do'o dong kidék, kan, lahér igai. Anok ne é semanei igai. Sudo lahér semanei, si menea awei di nano ne. Nepék ne lem petai, nukus ne bebaik di kakok ne duai ne nonot. Dong si monot o ba o kakok ne o bélék. Coa an sudo o kakok ne o bélék madeak asuak ne o lahér igai. Madeak kucing anok ne. Tameak jengik baé rajo, kan? "Mustahél!" nadeak ne, bi duai kilai anok kuyuk, anok kucing anok ne o. Jijai o si o coa as kemliak ngenyan ne. Coa as kemleak ngenyan ne o, ngenyan ne madeak. Nadeak ne, "Do'o coa te nam madeak. Do'o banasip te." Si kerno temi'uk kécék ngenyan ne awei o lajaw

ba si o sadar. Nadeak ne, "Amen nasip te o coa te nam madeak," nadeak ne. Senido ne ba kucing o.

Jijai anok di nonot o nano, waktau emei tuai o dong lok muang pegas moi bioa, kemliak igai adé petai. Udo o si kemliak si moi mok igai. Mok igai, si emin, emin mukok. Sako ne awei nadeak yo nano, kan, areak keracok monot atau areak umeak temok tok bioa. Kerno si sakut nak pong o nemin ne. Memin, mukok, kemliak titik o serai nien muko ne ngen di tuai o. O ba si jemolok di nomor duai o Buyung. Gén ne nano ne Ujang. Udo o jemolok Buyung. Sebap si o coa adé si anok, duai o, kerno o ba si o kemelbiak lut riang ne adé anok. O ba si demidik tun duai yo. An bi ke'an bi lai kulo tun duai o. An bi ke'an o tun duai yo bi pacok bepanew. Pacok panew pacok ngécék ba. Ati jako ne pacok mengécék si bi ngécék, ati jako ne pacok bepanew si bi bepanew a.
Jijai o ite bélék moi cerito magea si telau basuak o nano. Inok ne o nano, an bi ke'an inok ne yo nano, do'o ba inok yo agok sedi. Terus mékér. Mékér gén padeak, "Anok ku kemliak kuyuk." Do'o ba inok ne yo sayang ngen kuyuk. Negong ne, senium ne. Menginoi si kemliak kuyuk o ngen kucing.
Sudo an bi ke'an ke'ung yo ne igai. Si yo igai, rajo o cigai. Si alau moi dipoa laut waktau ngenyan ne dong kidék o. Alau moi meburau dong kulo tetep do'o ne, kan? Rajo o alau waktau si dong kidék o dong kidék. Sudo o waktau rajo lalau lahér kulo. Anok ne yo selawei. Kerno si jengik awei o, asai ne o do'o ba si anok ne. Lahér di ketlau ne selawei nano, nenea igai awei o. Nuang ne igai ne nonot ne. Nonot o, jijai o waktau o rajo o bélék, genitei ne ngen kaming nak di o.
Ma'sut ne yo emot si gemitei yo kerno o si kemelbiak lok kulo ngen rajo o kalau ngenyan ne o sena'ak ne ke'ung yo nikeak ngen si. Lahér selawei o ba, kerno dengki ne kakok ne duai o, nadeak ne, "Aturan ne ite belo. Jijai rajo riang ite," nadeak ne a, "di ngenyan rajo. yo diyo lajau asuak diyo ba tangung te tukang kesok," nadeak ne, kan, "pingan ne." Si idup senang," nadeak ne a. Kerno si awei o ba ca'o ne.
Sudo o waktau gemitei ngen kaming, bélék rajo. Jijai o rajo o madeak. Nadeak ne, "Do'o cigai si becako!" nadeak ne. Ra'yat dau nak di o pogoa cemaci rajo. Anok kuyuk, anok kucing, anok kaming anok ne a. Coa si serai ngen anok tun. Do'o ba rajo o pékér, "Jano ka ngenyan ku yo iso si tun? Jano ka si yo benatang? Bene seléselé ngenyan ku io?"
Udo o teko tentera rajo. "Si awei yo dé'é, Rajo," nadeak ne. "Ngenyan nu yo coa si manusio. Ite mékét ne baé." Nékét ne ngenyan ne é genatung nak iding dalen. Genatung nak dalen yo kékéa tangen nékét. Api pet melitas semisit selawei o. Tingea baé serua ne baé, kan? Ma'af miling o ngen bajau ne. Api pet melitas semisit ne, daging senileak, nepék areak pelgiak atau cuko. O ba mengamuk inok ne o terus tep bilai awei o.











































4

Bélék te magea cerito moi titik selawei di nonot o nano. Ahirahir ne dapet tun tuai o igai. Waktau dapet tun tuai o do'o ba tun tuai o madeak. Nadeak ne, "Do'o petai adé do igai ne. Asai ku cigai luyen ne tun o si," nadeak ne. "Diyo adé ba sesewatu penan, asai ku, tun jengik kemliak anok ne. Coa as kemliak anok. "Teak si anok apang, teak jano ba," nadeak ne yo.
Udo o si mok titik o. Mok titik o, do'o ba si demidik. Demidik titik telau o. Ba'es serai baé muko ne. Cuman do'o selawei. Di selawei o ati jako si bi nam tawai bi tawai, ati jako nam panew bi panew, serai ngen duai nano, kakok ne.
Adé kulo ninik ne nak di o tun gerot dau ilmau, dau pakei, a. Jijai o titik duai basuak o najea ne. Najea ne besilék, misal ne, kan, angar, Ujang ngen Buyung yo nano. Di titik di selawei o nano gén ne Upik. Kerno gén ne o si coa adé anok, kan? Nepék ne cecu'ik kute gén anok ne awei o a.
Ijai o titik di semanei tuai su'ang o nepék ne gén Ujang o nano, najea ninik ne o. O ba amen nak di o coa si madeak "Ninik" "Tiak" nadeak ne. Si bebak ba kerno do'o ba bak ne, nadeak ne.
O ba najea ninik ne o menimak. Ati si tengut dapet ninik ne majea ca'o nien ne si bi pacok menimak. Udo o ninik ne o majea do'o silék. Ati si jako dapet si bi pacok. Ahirahir ne o si o main pana. Main pana o nelatok do'o, kan, ninik ne mepék tok nak das buluak nidik keno. Sudo o ahirahir ne si kemelbiak nien lihai ne duai basuak o. Letok ne neluk minas, sudo o nana keno ukai. Kemelbiak nien si cepet ne. Tai ne o kepacok ne ngen pakei ne gerot. Sudo o asuak ne nomor duai o awei o kulo.
Adé di selawei o pakei ne o nak dasei. Tun o kemelbiak nien ba'es selawei o. Si yo adé pakei awei o kenei. Temingia kudo pacok si a.

5

Adé uleak ninik ne yo bebilai. Uleak ne yo meburau. Do'o ba bok si majea ano'anok ne o meburau. Meburau uyo ca'o ne menimak. Si yo coa si madeak "Ninik." Amen titik o, ca'o te cemrito ne "Ninik." "Tiak" nadeak ne. A, tiak ne o majea meburau terus. Sudo o waktau do bilai tiak ne yo kan meburau. Terus dé'é si moi ngen tun tuai meburau moi beak imo. Beak imo tok tekliak ne uso. Nelatok ne temimok keno matei nemin. Do'o ba si yo, tun lemo di, di tiak ne duai, asuak si telau basuak, emuk daging o. Senang si. Sudo o di ke'an si pogoa meburau. Di awit moi meburau ne yo di kakok ne. Asuak ne yo di semanei titik nomor duai o jemago asuak ne di titik su'ang ngen sabei ne.
Gén uleak sabei ne dik o, nenea ne areak bungaybungai nerias ne nak bekeliling umeak ne. Rajin tanem. Si temanem kulo areak bungai o. Nelu'us ne beba'es ne. Amen tun sapei o ketén bungai o. A, jijai o adé di sabei ne ngen tiak meburau terus dé'é.


An bi ke'an tiak ne o meburau. yo bi tuai kulo. Bi tuai kulo, tiak ne yo matei. Matei tiak ne yo tingea do'o sebei ne o igai ngen si duai basuak semanei. Sudo tingea duai o si uleak ne meburau. Jijai o titik o sedi waktau tiak ne o matei atau sebei ne o. Sedi si mékér sebei ne. Nadeak ne, "Gén padeak sebei?" nadeak ne. "Temingea ite yo a? Temingea si duai o a."
Ijai o an bi ke'an ne o si duai basuak o pogoa meburau. meburau areak uso, areak kijang. Amen si meburau uso, coa si emot uso o, dong jé tenimak, coa, nadeak asuak ne. Si lok kemliak kepacok ne duai basuak o, nadeak asuak ne. "Kakok," nadeak ne, "di ipe tenimak nu? Jano temimok uso, jano temimok kijang?" nadeak ne, kan.
Nadeak kakok ne, "Uku lai, uku temimok uso awei o a". Nadeak asuak ne, "Amen ko temimok uso diem ba ko piyo. Uku mulew uso kunei doloi, imo doloi. Moi asuak ne misoa uso. Uso dong melilai kejelas jano ne, si temimok keno matei a.
Sudo o si lok kemliak gerot asuak ne. "Ko titik ko temimok kijang," nadeak ne. "Uku mulew awei o a." Sudo mulew kijang, kijang o dong melitas kemelbiak nien jelas ne milai. Si temimok keno a.
Uleak ne o ba, uleak ne, uleak ne bebilai ngen asuak ne. Areak daging coa si kekemuk igai. Iijai o bi an bi ke'an ne si awei o
An bi ke'an ne o si bélék igai moi ponok ne o. Si o amen si meburau coa si nam tegoa dé'é. Sapei duai bilai si meburau beak imo o.
Jijai o uleak asuak ne di selawei o kerjo ngen sebei ne. Gén uleak sebei ne? Misal ne o menea areak bajau, makei benang, menea areak tanguk. Najea sabei ne ca'o tun temakep kan. Do'o ba uleak asuak ne bebilai nak dié.

Jijai o waktau kakok ne duai o bélék adé rupo ne o. Waktau manat sebei ne ayok si matei, si o temingea magea sabei ne. Nadeak sabei ne ngen tun duai o, madeak Ujang ngen Buyung o nano, nadeak ne, "Jemago asuak udi yo bebaik! Pesen tiak udi a," nadeak ne. Si madeak sabei ne o nano, nadeak ne, "Jibeak sapei asuak udi o celako atau sileak sebap asuak udi yo gi titik . Senguak si titik yo mémang si yo pacok yo a." Manat sebei ne iokulo nano, adé kulo madeak ngen sebei. "Amen titik duai o lok meburau, jibeak galangarang moi tebo luea kunei tebo penan ne o galok moi. Sebap amen si moi tebo luyen bé adé celako atau dapet bahayo atau balak.
Sudo o waktau o sebei ne o coa nelei kabar magea do'o tun duai o, Buyung ngen Ujang o nano, waktau o Ujang o alau meburau duai ngen Buyung moi imo luyen.














6

Waktau meburau moi imo luyen, temmau si tun gidong mesoa bes. Waktau se temmau tun dong mesoa bes o, tun mesoa bes o kanjet. Ijai nadeak ne awei yo magea tun duai yo, "Gén nesoa udi alau moi beak imo io?"
"Kémé yo alau mesoa uso ngen kijang," nadeak ne, kan. "Oi", nadeak ne, "nak piyo dau lut kijang a! Sebap rogok yo mémang tun garang meburau kulo rogok yo. Cuman si o meburau," nadeak ne o. "Genyai si temimak uso o coa lok keno," nadeak ne.
Nadeak di asuak ne di titik o, "Padeak kepacok uso piyo," nadeak ne.
"Nien," nadeak ne. Sudo o waktau si madeak awei o melitas uso. Uso melitas, tukang bes o temunjuk dé'é. "Uso melitas! Timak ba!" nadeak ne. Uso melitas kulo temi'uk. Waktau tukang bes o madeak uso o tebedan.
Nadeak ne, "Amen meluak uku temimok iso o, alau kulew ne! Keluak si milai!" Moi tukang bes o mulew uso o. Uso o dong milai. Si milai kelbiak lut delas ne. Nelatok ne temimak keno matei uso o.
Waktau uso o matei tukang bes o sélék kemliak ba. Agok heran si, selangka rajo baé temimak uso. Madeak tiak ne. Nien o si coa si namen bahwa tiak Ujang ngen Buyung yo, tiak Ujang ngen Buyung uleak ne meburau kulo awei o a. Sedangkan tiak semanei duai o awit meburau coa perna keno. Bebilai si temimak coa adé dapet a. Jijai o dapet do'o a.
Gén gén ne o? Ujang ngen Buyung yo, uso a, dapet si uso. Si melei ngen tukang bes o. "Na, uso gi nu! Na, kemin ba bélék! Kémé coa lok uso a." Cuman, nadeak te, si coa lok, nemok ne utuk ne beak imo didik. Nangang ne nemuk. Uleak ne terus diem beak imo a.

Jijai o, tukang bes o nano cigai mesoa bes. Kemelbiak riang dapet uso nano bélék. Bélék, sudo o tukang bes o nano emin moi sadei ne, penan Ujang ngen Buyung yo lahér. Cuman yo si yo coa namen.


Waktau o si o emin uso o si o majok tun o bedew. O ba anyuk ne te Jang ne. Nedew tun dau o. Sudo medew tun dau o, Rajo pa'ak iding ne o. Nedew ne Rajo.
"Gén?" nadeak ne o. "Ipe udi mok uso o?" nadeak ne. Selangkan kémé baé meburau uso coa dapet," nadeak ne. "Ema'emeak madeak ko pakuak ko mok uso o diyo?"
"Uso yo ne coa si uso idup."
"Nemok nu?" nadeak ne. Ko emuk bukei uso?" nadeak rajo o. Awei o a lok nengiak ne, kan, ngen semanei tukang bes o.
Nadeak ne "Coa uku emot awei o. Adé tun duai meburau uso. Titik kelbiak nien ba'es ne." Bi lok dekmai ngen muko nu kulo," nadeak ne awei o a.
Sudo o nadeak Rajo o, "Amen awei o baik ba," nadeak ne. Tengén titik, kaben o galok meburau," nadeak ne. "Asai ku uyo tip bilai si meburau mini sebap galok."
Si ati perna masuk imo yo. Sudo o siap ba Rajo o tentera ne. Tentera ne moi jibeak jano, kan? Kaben yo nano lok alau manun perang jano lok manun mesoa uso. Nien awei o.
Si moi beak imo. Waktau moi beak imo temmau kulo ngen titik duai é, ngen anok ne yo. Si o coa si namen.
Temmau titik duai ne si madeak. Nadeak ne, "Gén uleak io?" nadeak ne.
"Mesoa uso ne," nadeak titik duai o.
"Kémé yo lok mesoa uso kulo diyo," nadeak ne. "Lok berpak ite mesoa uso," nadeak Rajo o awei o a. Nadeak semanei tiak cuman si coa si namen.
"Amen lok mesoa uso," nadeak tukang bes o tukang bes o moi kulo dié temunjuk penan ne "nak di gi adé," nadeak ne.
Nadeak anok lumang, "Maro ba te temimak ne amen adé a." Decang udo o kenliak ukei Rajo uso. Rajo o kemliak uso. Tiak semanei duai yo, nadeak ne, "Dé'é uso a! moi ba timak ne." Neluak ne anok duai nano temimak.
Anok ne yo nano nadeak ne, "Amen meluak kémé temimak ne, jibeak temimak dong tidoa. Amen lok temimak dong tidoa, timak ba ukei Rajo," nadeak ne. Rajo yo temimak kulo uso o coa keno yo o a.
Sudo o nadeak do'o yo asuak di Ujang yo nano Buyung o nano, "Ai, jibeak kumu moi meburau temutua kémé amen lago yo. Keliak lago kémé amen lok temimak uso a," nadeak ne. Decang sudo si madeak adé kulo uso kulo melitas. Nadeak Rajo, "Dé'é Uso! Timak ba!" nadeak ne.
"Amen meluak uku temimak," nadeak di titik o, "alau kalau ne keluea si melilai." Moi Rajo mulew. Rajo dong, uso dong melilai kelbiak nien jelas ne. Nelatok Buyung o temimak keno matei uso o. Matei uso, Rajo o sapei cengang. Cengang, melitas kulo kacéa dong melitas kemiak jelas ne. Nelatok kakok ne temimak kunei belakang ... DAR! ... matei. Sapei rajo o sélék.

Sélék Rajo o, anok bueak Rajo o bi mareak kulo. Nadeak ne, "Udi tun ipe?" nadeak ne, kan?
"Kémé coa si tau kunei ipe. Kémé diem beak imo. Diyo ba uleak kémé a," nadeak ne. Nadeak tentera Rajo o, "Udi banga nien diem beak imo. Kémé diem sadei, coa si awei udi. Ca'o kémé belagak nadeak ne. "Coa kémé coa banga kerno kebiasaan kémé," nadeak ne. Nadeak kulo tentera Rajo o, "Amen udi lok nien taning ne, te ba! Ite taning uyo!" nadeak ne. "Taning gén nadeak udi?" nadeak ne.
"Amen udi lok majok kémé betaning, taé ba temimak buak lémew nepé nak ujung buluak telau," nadeak ne awei o a.
"Maro!" nadeak ne. Do betaning yo Rajo, anok Rajo duai o. Coa si namen anok ne dié betaning. Sudo o si madeak timak ukei Rajo déwék dute ne. Timak Rajo coa keno. Sudo o tenimak ukei Rajo neluak ne kulo anok bueak Rajo yo kulo temimak. "Tulung timak ukei udi," nadeak ne. Bi adé biak telau puluak bueak pilor temimak coa adé keno.
Sudo o Rajo madeak, "Sapei giliran udi. Timak ba ukei udi!" nadeak ne. Titik duai o temimak keno. Pecuak lémew é. "Pecuak lémew o!" nadeak titik duai o.
"Udi banga!" nadeak ne.
"Udi lok majok kémé betu'uak. Sedangkan betu'uak temimak lémew yo baé o, coa udi keno. Amen udi lok kemliak kegerot te, awei io!" nadeak ne. Si mok buak lémew si meluk, si temimak pecuak kulo lémew o a. Emot si pecuak lémew o kerno ninik ne majea nak letok pisang o nano. Latihan o ba si. Tenawai ne baé tun majok betaning é. Selangkan mating ne baé tenimak keno a. Ijai Rajo yo panes. Panes Rajo, Rajo yo bélék moi sadei ne. Bélék moi sadei ne, madeak ayok si bélék, si madeak ngen duai o, "Neak ipe udi diem?"
"Kémé diem nak beak imo ne."
Nadeak Rajo o, "Adé do bilai kaung yo kémé alau meto moi beak do'o, penan udi é a."
"Buliak baé!" nadeak anok lumang é. Sudo o si alau. Si alau, bélék anok lumang ié. Anok lumang yo bélék moi penan sabei ne o. Rajo o bélék kulo moi do'o, penan rajo o.

7

Waktau si bélék moi penan sabei ne o, sabei ne dong sakit. Waktau sabei ne sakit sabei ne o madeak ngen si. Nadeak ne, "Uyo cigai an igai idup ku yo," nadeak ne. "Udi yo iso si anok ku, iso," nadeak ne. "Udi dapet ku monot udi telau yo. Senguak o kabar ne," nadeak ne. "Udi gi adé temuan tiak ngen inok." Cengang di kakok ne. Nadeak ne, "Ko arus jemago ne asuak ne yo di lawei ne bebaik. Jibeak sapei adé celako."
"Au," nadeak ne awei o. Si o bemak ngen sabei ne o. Nadeak sabei ne o, "Ko jibeak bemak ngen uku. Ko besabei baé," nadeak ne. Udo o si menginoi temi'uk cerito. Si yo iso si anok do'o inok ne o. Si diem ngen sabei.
Adé pesen ne o. Meluak jemago asuak ne bebaik a. Jijai o titik duai o kebiak nien sedi ne temi'uk ne o ngen pesen sabei ne o. "Gén kelok asuak ne o jibeak coa mok, jibeak coa melei," nadeak ne. "Jijai ba dé'é, Sabei," nadeak ne.
Sabei ne o meningea. Si o kemubua nak lé'ét kubua do'o ninik ne o. Sudo kenubua nelé'ét bunok. Titik duai yo terus ba nginoi.

Si sedi alau, alau moi meburau. Waktau meburau si o temmau igai. Cigai si lok anyuk ne meburau areak uso a. Nemok ne bebarang titi'titik ne. Areak burung nemin ne bélék kerno sabei ne belo galok emuk uso. Si belo, au, garang meburau uso. Sudo o si meburau areak burung.
Jijai o si bélék kunei meburau burung, asuak ne yo madeak kelok. "Uku adé kelok ne magea kakok dié," nadeak ne.
"Jano?" nadeak kakok ne o.
"Uku adé pesen sabei," nadeak ne. "Sabei meluak mok do'o," nadeak ne, kan? "Meluak bioa air macur o kunei rakso. Meluak mok bungai pacok menyanyi. Meluak mok burung pacok ngécék. Kelok ne penan ne nak tebo o. Madeak ite misal ne alau ite moi Tebo Tepuk nak di o," nadeak ne o.
Kakok ne o madeak "Jijai ba!" Kerno si madeak "jijai" yo, gén kelok asuak ne o, sabei ne o madeak, jibeak coa mok, awei o. Tinget. Sudo o waktau si mesoa bungai o nano, mesoa burung, mesoa bioa macur kunei rakso yo nano si terus ba duai basuak yo nano, kan, mok kudo ne. Mok kudo, si mepék nak muko ponok ne. Waktau si mepék nak denam ponok ne o si madeak ngen asuak ne. "Ko diem ba nak ponok yo bebaik," nadeak ne. "Jibeak ko lalau. Gén kemuk nu diyo cukup utuk nu," nadeak ne. Sunguak o kémé yo lalau," nadeak ne. "Ko arus kemliak tano kémé," nadeak ne. "Amen kémé dapet kelok sabei atau kelok asuak o, mujua ba," nadeak ne. "Amen coa o coa te nam madeak ne," nadeak ne a. Ayok si alau o si menea tano ne. Adé di kakok ne di tuai su'ang o pék pingan das lémén. Nenea ne bebaik. "Amen pingang yo pecuak tano uku matei," nadeak ne awei o a.
Sudo o madeak kulo asuak ne gematung pisew nak das pagau. Nadeak ne, "Amen pisew ku yo bé cucia daleak moi pingan kakok"
si palai ne o nak pa'o pagau ne o, kan "tano o uku matei kulo yo."
Sudo o alau ba si duai basuak o dé'é a. Waktau si alau duai basuak o, si o alau o, coa si do tujuan mini o coa. Luyen. Misal ne dalen yo becabang awei o. Alau di Ujang alau kak yo, Buyung alau kak yo.
Waktau Ujang o alau kak yo, si waktau sapei nak sipang o. Do'o si temmau tun tuai. Temmau tun tuai si madeak, "Amen udi lalau mesoa areak burung pacok ngécék, bungai pacok menyanyi ngen bioa macur rakso o nano, gén kenliak udi nak dalen jibeak munuak ne. Jibeak udi gelé ne. Moi ba udi lalau terus awei o a," naséhat tun tuai o nano. Sudo o nadeak sabei ne, "Baik ba amen awei o a," nadeak ne.
Titik duai o nano bangso tun semanei, tun garang kan? Si oalau bekudo bece'ei nak sipang. Waktau bece'ei nak sipang o dau ba mecem ne magea. Ujang o kenliak ne imew, kenliak ne siamang, kenliak ne uso melitas o, kenliak ne areak kelai umeak mengekik isia ti'uk ne o. Si o rényéng. Rényéng si o bi lok sapei nak tebo. Kerno naséhat tun tuai o nak sipang o nano, "Gén kenliak jibeak tenimak ... amen udi temimak udi adé bahayo" terus ba si lalau dé'é. Kerno si yo kemelbiak nien jengik dau ganguan nak dalen, si lok temimak do'o. Benatang o, imew si lok temimak. Waktau si lok temimak imew si o jijai ba patung. Matei. A, matei, kan, jijai patung di Ujang yo.
Tingea di Buyung a. Terus bekesoa, terus bekesoa, kesok dalen. An ne bé ne temmau moi dalen penan becabang duai o nano. Temmau ngen gaék tuai o igai. Temmau ngen gaék tuai, kemliak. Madeak ne, "Kakok nu alau kak yo, ko belo alau kok di. Gén tai ko bi adé kulo igai nak io?" Nadeak ne, "Uku coa nam dalen ne. Uayo uku lok temutua dalen kakok ku baé," nadeak ne.
O ba sabei o melei igai. "Gén adé kenliak nu amen ko moi temutua dalen kakok nu," nadeak ne, "jibeak ko gemuré.
"Jijai ba dé'é," nadeak ne. Si terus bekudo. Bekudo, dau ba mecem ganguan igai, kan? Ahir ne bé si kemliak burung. Burung o mengekik. Sewaro ne pogoa mekok sewaro do'o. Buyung o nano Buyung yo lok temimak. Jijai patung kulo si duai basuak o. Jijai patung jijai o asuak ne.
Nak ponok di selawei o nano diem ba. Nak ponok kemliak tano do do'o o, di Ujang. Kemliak pingang pecuak. "Bi matei kakok ku dé'é a." Kemliak di Buyung o nano, pisew. Daleak o nano petik alau moi pingan, penan pingan pecuak. "Ai!" nadeak ne, "Amen awei yo kakok ku matei." Kakok ne o matei, si bersiap ba dé'é areak keracok. Areak padeak ne nemin. Nemin ne yo, si o mok kudo. Mok kudo si mékét kudo. Ayok si lalau si moi magea kubua sabei ne. Nadeak ne awei yo, "Sabei," nadeak ne, "uku yo alau mesoa kakok sebap kakok ku bé matei. Uku arus mesoa bukei ne. Amen si idup bé kinei te bé si selamat," nadeak ne. "Amen si coa idup bé cigai te nam," nadeak ne. Udo o si dapet sewaro. Sa'ei si temi'uk kunei do'o, kunei arwa kubua. "Mai ba nizin ne lalau."
Waktau si mizin lalau o nano, terus ba si lalau nak di. Terus si lalau si temutua lat kakok ne. Temutua lat kakok ne nano, si kemliak adé tun tuai nak di o. Si kemliak tun tuai, si medew ba nak ponok o. Tun tuai o majok moi ponok. Nadeak ne, "Mai ipe anyuk ne, Gadis?"
Nadeak ne, "Uku lok alau mesoa kakok. Lok mesoa kulo burung pacok ngécék, bungai pacok menyanyi ngen do'o air macoa kunei rakso," nadeak ne.
"Amen ko lok mok do'o, totoa dalen yo." Madeak dalen penan kelok kakok ne yo nano. "Tapi ada syarat didik," nadeak ne. "Géngén benatang ne o, areak jano baé gemangau ko, ko jibeak munuak," nadeak ne.
"Jijai," nadeak ne awei o. Ayok si lalau o asuak ne selawei o nano mepék kapas nak ti'uk mako coa dau teni'uk. Si alau bekudo. Lalau bekudo, sapei nak do'o nak penan kakok. Si kemliak kakok ne. Dau ganguan luyen, kan? Cuman si coa si gelé, coa si temi'uk. Kenliak ne kakok ne jijai patung. Kakok ne madep medék. Asuak ne madep milot. Kakok ne di nomor duai mengadep milot.
Nginoi si kemliak kakok ne. Waktau si nginoi, sapei burung, burung pacok ngécék. Nadeak ne, "Ko alau moi ipe, Gadis?" nadeak ne.
Si o cengang. "Uku teko minoi lok moi magea kakok ku," nadeak ne.
Nadeak burung o, "Mémang kakok nu yo tun gerot. Coa lak temeak kunau," nadeak ne. "Sifet ne o emin sifet gerot," nadeak ne. "Uayo adé," nadeak ne. "Amen ko lok meluak baik kakok nu, kemok syarat," nadeak ne. "Mok sergayau ngen bioa. Bioa do'o necik unak bioa belas didik ba," nadeak ne. "Amen nam nidup awei o, do'o ba kelok ku," nadeak ne.
Si mok. Si mecik kékéa tangen ne o. Idup tun duai é. Kudo ne o nano jijai patung kulo, kan? coa ku tinget madeak. Idup kulo.
Idup, si o ayok si alau o burung o teko. Nadeak ne, "Adé nien pesen?"
Padeak gadis o, "Lok burung pacok ngécék, bungai pacok menyanyi ngen bioa macoa bioa rakso."
Nadeak ne, "Amen udi lok, kemok nak tebo o. Coa si uak, coa."
Moi si mok. Moi si mok, waktau moi si bélék bungai negong ne yo menyanyi, di burung o ngécék. Udo'o si emin bioa rakso kunoi bioa macoa awei cemimei ne terus.
Kudo ne o ba'es, si bélék moi ponok ne. Bioa macoa kunoi rakso nano cenu'ei ne moi beak isia awok kubua ninik ne duai o nano. Adé di bungai pacok menyanyi o nano tenanem ne nak pasang angin. Adé burung pacok ngécék yo nano lepas baé. Gén ba nadeak tun, si lok ngécék.
Jijai o bi senang si kemliak awei o. Waktau si gi titik belo dau temanem areak bua'buak, areak jamau, areak mangus sekitar umeak ne o. Mangus ne dong mesak.

8

Bebuak areak bua'buak ne do'o, selawei duai o lalau. Waktau si lalau sapei nak penan sadei tiak ne, penan rajo o nien. Sapei nak di o, si o lok alau meburau, lok alau magea Rajo o menes Rajo o anyuk ne majok meburau. Rajo yo moi meburau.
Moi meburau o, do'o ba si kemliak. Nadeak ne, "Bene tai selawei o di mogoa semisit? padeak ne. Kemliak ne inok ne yo nano. "Udi awok Rajo. Gén uleak semi'so tun awei o?" nadeak ne.
Inok ne tecengang kemliak si. Cengang tun semisit awok inok ne. Cigai si meding, mepék areak cuko o nano. Cigai si meding pelgiak kerno sedi o nano kemliak asai anok ne. Mémang anok ne, kan? Rajo yo, coa Rajo yo gelé.
Rajo yo bangso do'o kerno periteak anok bueak ne jibeak gelé. Alau terus. Alau terus o ba, inok ne pogoa nginoi kemliak titik duai o. Sudo o si lalau. Alau, waktau meburau bé ne, Rajo yo sedi kulo. Waktau Rajo o dong sedi, najok meburau, coa lok, nadeak ne.
"Amen awei yo," nadeak ne, melanai baé ngen kémé," nadeak ne moi penan ne di telau o, di semulen, Ujang ngen Buyung o nano.
Sapei nak ponok o, teni'uk ne rami sa'ei menyanyi. Bungai menyanyi, kan, nak pasang angin. Kenliak ne cimei awei bioa rakso dau ne. Mémang air macur kan? Sudo o si sapei burung o kulo ngécék. Do'o kulo waktau o, lantai umeak ne o mepék ne marmar. Seniram ne ngen marmar keno kesaktian ilmau sabei ne yo nano a.
Sudo o si kemliak, nadeak Rajo o, "Padeak keba'es penan piyo! Bungai dau areak, do pemanangan ba'es, bebuak dau a." Sudo o Rajo yo bé tecengang. Tecengang o ba, burung o medew moi dasei Rajo o awei o. Rajo o moi dasei. Waktau Rajo o moi dasei, semsing serwea ne.
Gén uleak semsing serwa, Rajo?" nadeak ne. Coa si bioa dé'é," nadeak ne. "Diyo ba penan te a," nadeak ne.
Rajo o tecengang kemliak awei o. Rajo o temot. Rajo o dong temot bepékér: "Diyo ba baik nebut kerajaan jijai penan negrai te. Amen ite temuan negrai yo, naa, coa si angen keba'es ne. Tekujat penan te ié.
Anok bueak ne nano coa moi dasei igai dié. Pogoa emuk buak. Kemliak buak dau nano. Temi'uk bungai pacok menyanyi, burung pacok ngécék a. Jijai o lok bélék ba Rajo yo. Si minai izin madeak ngen tun telau basuak o. "Uku bélék," nadeak ne.
Jijai o Rajo teko debat igai bé ne manung alau perang. Lok merang tun telau basuak o, anok ne telau, mebut kerajaan. Sapei nak di o, anok bueak ne coa nyut beperang kemliak buak dau o. moi emuk buak.
Moi emuk buak, cuman burung o namen niat atei tiak ne. "Si o lok merang ite," nadeak ne. "Siap ba udi!" Siap tun telau o.
Siap, sudo o kenliak anok lumang do'o nano, kan? Tun telau o nano, si medew Rajo o moi dasei. Rajo yo nano lok temimak lok merang do'o. Kemliak anok bueak ne mogoa emuk buak. Siniak kulo lajau buyé niat ne é lajau emuk buak kulo bekenék. Waktau tun telau o masuk moi dasei si kemnék buak emuk buak.
Sudo o anok do'o Ujang, Buyung ngen semulen ne as lok keluea, si tu'un. Si tu'un si kenyang, kan? Anok bueak ne o adé niat ne lok perang igai. Lok menang do'o.
Sudo o burung o madeak, "Uku namen maksut udi teko minoi. Coa udi lok baik coa. Udi lok kidék lok merang tun telau basuak. Kerang ba!" nadeak ne. "Timak ba kémé."
Kemliak ne, Rajo yo panes. Bangso tun panes, kan? nelatok ne temimak. Titik telau o dong belé'ét nak di. Burung o nano diem nak das atep ba. Timak ba. Tenimak Rajo nogoa Rajo temrotot. Coa adé keno si dau pakei ne. Tenawai ne jibeak ma'ap baé. "Amen udi lok mebut kerajaan kémé coa udi nam o," nadeak ne.
Rajo yo sapei sélék ngakau. Rajo yo ngakau, Rajo o bélék.


9

Rajo o dong bélék, si yo, sudo o, kemliak catatan sabei ne tetang kelahéran ne. Si dapet, nadeak ne, nak pong o, kan? Coa si cemrito. Sudo o mémang si o nukus, kan, tennung. Madeak bahwa diyo yo anok diyo. Si emin sejara o. Nemin, si géngén tiak ne adé nak lem o, gén inok ne adé.
Si moi magea moi sadei tiak ne. Sudo o si moi mini o melitas. Melitas, kenliak ne o inok ne o. Kenliak ne ino ne o, si o tebayang asai adé nak lem do'o ne, nak lem bukau ninik. Udo o si betanyé ngen tun nak di o. Nadeak ne, "Api pet gén inok io?" nadeak ne. Gén o si madeak di genatung tun o, madea' gén Rajo o nano. Do'o tiak ne, rajo, di genatung o inok ne.
Sudo o si magea. "Ko Bak!" nadeak ne ngen tiak. Waktau si madeak "Bak" ngen tiak ne o, tiak ne o tekanjut. "Uleak kulo ko bebak ngen uku?" nadeak ne.
Nadeak Ujang o, "Awei yo dé'é, Rajo," nadeak ne. "Diyo ba bukau sabei ku. Kémé lahér, gi titik netok sabei ku midup kémé," nadeak ne. "Dapet si kémé nak pong kémé tun telau."
Tinget Rajo. "A, diyo anok ku," nadeak ne. Si tinget bahwa dié nak lem penapet ne belo kejahatan kakok ne di selawei o nano. Si tok temgep bahwa anok ne diyo nano.
Sudo o di inok ne nogoa tun semisit nano. Cigai si meding o nano di senisit tun o. Betakup igai baik kemliak do'o o, anok ne o. Si nginoi.
Nginoi, tiak ne moi metes. Nadeak ne, "Coa si saleak nu. Diyo ba mémang anok te." Si kemliak nak bukau titik ne o. Si temnung sidai anguk ne o. Si tu'un. Tu'un ba cemrito diyo yo.
"Coa si kejahatan ku diyo," nadeak inok ne.
"Coa ne" nadeak tiak ne. "Diyo adé ba kejahatan wok nu duai o." Wok ne o gi masiak diem ngen si, selawei duai o."
Jijai o kena'ak ne dié, kenok ne. O ba si o taup ba lemo banok o nginoi. Nginoi sapei kesau do'o selawei duai basuak o nano. Nginoi sapei kesau, tentera o madeak, "Amen si kerno pelép kakok ngenyan ne. Duai basuak o nano kémé munuak baé." Waktau madeak lok munuak o nano, si mékétmékét selawei duai o nano nelatok tentera Rajo o munuak. Waktau si lok madeak "Jibeak munuak do'o," bi putus kagen ne duai. Anok telau madeak jibeak munuak. Nadeak ne o bi putus. Matei kakok ne kerno kejahatan ne nano nukei tentera o déwék, tentera rajo déwék a.
Sapei o ba cerito ne dé'é.


Tengén yo ba cerito ku ngen Dick nak sadei Emong Panjang utuk Kartini nak umeak ngen ibu. Tukang emin cerito yo Lukman Hakim bin Abdul Gatur di Emong Panjang tinggal di sawah atau di ladang. Sapei temmau igai.